کلیسا حضرت مریم ارومیه - قسمت دوم

کلیسا حضرت مریم ارومیه - قسمت اول

این فضا اتاقه؟ یک راه که به سمت محراب می‌رود و چند مقبره هم رو به روی ما هست. هر ساختمانی که به عنوان کلیسا ساخته میشود باید چند قوانین ساختمانی در آن رعایت شود یکی وجود محراب و یکی همین اتاق تعمید هست که البته برای پختن نان مقدس و عوض کردن لباس  روحانی استفاده میشود و غسل تعمید بچه‌ها. کلیساها علاوه بر ساختمان اصلی که ابتدا در آن قرار داشتیم و به آن صحن کلیسا می گویند و مردم عادی آنجا هستند می‌توانند یک مکان را به عنوان جایگاه قدیسین داشته باشند که معمولا افرادی که اسخف هستند یا در راه دین شهید شده‌اند آنجا هستند.

سنگ قبرها در کلیسا حضرت مریم

سنگ قبرهایی که می‌بینید متعلق به فرمانده روسی است که برای بازسازی کلیسا خدمات زیادی انجام میدهد و بعد فوت میکند و به دستور خانمش اینجا دفن میشود. سنگ قبر دوم متعلق به روحانیون کلیسا است که درجه دستیاری کشیش داشتند و برادر یکی از رهبران جهانی کلیسا شهر بودند که می‌آیند به ارومیه و فوت می کنند و دفن میشوند.

سنگ قبر بزرگ که عکس روحانی روی آن است متعلق به اسخف مارایلیا ابراهیمی که مار در زبان عاشوری یعنی حضرت یا قدیس. ایشان اسخف کل منطقه آذربایجان بودند و در سال 1928 فوت کردند و یکی از سنگ قبرهای مشهور که حتی  اسم ایشون در کتاب مشاهیر ایران است متعلق است به اسخف  ماریوهنا که اولین ایرانی بودند و به امریکا رفتند و زبان انگلیسی را یاد گرفتند و به ایران بازگشتند.

همچنین اولین کلاس‌های  زبان انگلیسی را ایشان در شهر ارومیه برگزار می کنند  و در واقع میشه گفت ایشون کریستف کلمب ایرانی هستند. خیلی ممنون و تشکر از حضورتان در برنامه. مکانی که به شما معرفی شد کلیسا ننه مریم است و الان هم مورد بازدید است و عزیزانی که به ارومیه می‌آیند ضمن بازدید از مکان‌های تاریخی می توانند از این فضا هم دیدن کنند و جز بناهای تاریخی ارزشمند است.

معرفی دیگر بناهای تاریخی شهر ارومیه

در ادامه معرفی بناهای تاریخی شهر ارومیه میرسیم به مسجد جامع که جزو یکی از بناهای تاریخی این شهر هست و قدمتش به زمان‌های خیلی دور برمیگردد. این مسجد به شکل مستطیلی شکل هست با ستون‌های سنگی زیبایی که پایه و اساس آن را تشکیل دادند و محراب بسیار زیبایی که در نوع خودش منحصر به فرد هست و الان هم دارد در آن قسمت مرمت کاری انجام میشود. جناب آقای الهی عزیز برای ما توضیح بدهید در مورد این فضا و قدمتش به چه دوره‌ای برمیگردد و مصالح ساختمانی اینجا به چه شکلی هست.

 همچنین بگین که کاربرد اینجا از ابتدا مسجد بوده یا کاربری دیگری داشته است و توضیحاتی که میتواند کامل کننده صحبت‌های ما باشد. همینجوری که از ورودی بنا مشخص بود الان در مرکز بافت تاریخی ارومیه هستیم و شهر ارومیه هم ترکیب معماری و شهرسازی تاریخی اسلامی مثل شهرهای دیگر داشته است و تو مساجد جامع و بناهای عام المنفعه که شامل بازار، کاروانسراها، آب انبارها و حمام‌ها و غیره دارای این معماری بودند.

کلیسا حضرت مریم ارومیه - قسمت اول

سلام وقتتان به خیر بینندگان عزیز شبکه مستند. همچنان همرا ه ما هستید در ارومیه که داریم جاذبه‌های گردشگری و دیدنی آن را مشاهده می‌کنیم .این فضایی که ما وارد آن شدیم کلیسایی است به نام  ننه مریم . جناب آقای کشیک دانیال در کنار ما هستند و قرار است که این بنا را به ما معرفی کنند .خیر مقدم عرض میکنم .کلیسا حضرت مریم یا ننه مریم یکی از قدیمی ترین کلیساهای جهان است و توسط مجوسی‌ها ساخته شده است. مجوسی‌ها ستاره شناسان زرتشتی بودند که طبق روایات و انجیل می‌روند حضرت مسیح را می‌بینند و هدایایشان را تقدیم به حضرت مسیح می‌کنند. در روزی که حضرت مسیح متولد شدند و به ایران برمیگردند و و دو نفرشان این مکان را که شاید قبلا آتشکده بوده است را  به کلیسا تبدیل می‌کنند.

یکی از این افراد زیر همین مکان دفن می‌شود اما متاسفانه در جنگ جهانی آلما‌ن‌ها سنگ قبرشان با خودشان میبرند و سنگ قبر موجود نیست .ساختمان از هشتی‌ها و طاق‌های ساسانی ساخته شده است و کلیسا شهر همیشه سعی کرده که در امپراطوری پارس خودش را همرنگ مردم و امپراطوری کند . وقتی وارد شدم و درهای کوتاهی را دیدم که باید خم می‌شدم فهمیدم که این معماری ایرانی است و ما در بناهای تاریخی این را داریم که وقتی وارد اتاق میشوی باید حالت خضوع و خشوع داشته باشی. پس تاریخ پیدایش اینجا مشخص نیست و اکثر ا می‌گویند بین سال های 40-60 میلادی ساخته شده است .یعنی حدود 1900 سال قبل.

ما  دو دالان می بینیم ورودی و خروجی کلیسا است ؟

دالانی که وارد شدیم ورود به کلیسا است اما دالان کنونی ما را به یکی از اتاق‌های کلیسا می‌برد. هر کلیسا از روی یک نقشه خاص ساخته می‌شود و طبق همان نقشه هم ساخته می‌شود و قوانین بنایی دارند که باید در آن رعایت شود

اینجا زیر زمین دارد؟

نه اما اگر وقتی ترک‌های عثمانی وقتی وارد ایران شدند کلیسا را خراب نمی‌کردند ما الان در زیر زمین بودیم چون روس‌ها قبل از جنگ جهانی اول وقتی وارد ارومیه شدند سقف کلیسا خودشان را روی سقف اینجا می‌سازند و کلیسا دو طبقه می‌شود که بعد از آن ترک‌های عثمانی می آیند و اینجا تخریب می‌کنند. آخرین شکلی که کلیسا داشته است در سال 1944 بوده و عاشوری‌ها و فراد کلیسا اینجا را به همت خودشان ساختند

این اتاق چیست ؟

اتاق محراب است و نمی‌تواند کسی به جز روحانی مسیحیت وارد اینجا شود و محراب فقط و فقط برای روزهای یک شنبه استفاده می‌شود و کشیش و دستیارانش وارد محراب می‌شوند و آیین‌های نیایشی را برگزار می‌کنند. تا چند سال قبل  از این فضا به عنوان کلیسا استفاده می‌شده است. شما در اول فرمایشاتتون اسم ارومیه را جالب تلفظ کردید شما گفتید اورمیه نه ارومیه . اورمیه یک شهر عاشوری نشین بوده قبلا و اسم اورمیه هم عاشوری است اور یعنی سرزمین و میه یعنی آب . این اسم را عاشوری‌ها گذاشتند چون اینجا پر از منایع آبی بوده است.

اورمیه شهر عاشوری نشین بوده ولی عاشوری‌ها در روستاها بیشتر زندگی می‌کردند و در هر روستا کلیسایی بنا کردند. الان در روستاهای اطرافمان 20 کیلومتری شهر اصلی 80 کلیسا داریم که قدیمی هستند و به قرن 4 -6 میلادی. وقتی زندگی شهری شروع می‌شود عاشوری‌ها به سمت شهر می‌آیند و این کلیسا را می‌سازند  و بازسازی می‌کنند.

و بعد  که می‌بینند این کلیسا گنجایش ندارد کلیسا بزرگتری می‌سازند. ولی در کل اخرین مراسم روحانی که دسته جمعی در اینجا انجام شده 30-40 سال پیش بوده و بعد این مکان  این فقط به محلی برای بازدید گردشگران تبدیل شده است و ساختمان جدید برای مراسم استفاده می‌شود. این کلیسا از سنگ و ساروج استفاده شده و اینجا یک ساختمان با معماری ایرانی است.

تنور تفت نان مقدس

در کشور ما علاوه بر مسلمانان اقلیت های مذهبی هم در صلح و ارامش در کنار مسلمانان زندگی می‌کنند  و این در کنار هم بودن باعث شده ایران همیشه سربلند و سر افراز باشد. از یک راهرو عبور  کردیم به اتاقکی رسیدیدم که یک حوضچه هست و نوشته تنور تفت نان مقدس. این حوضچه برای غسل تعمید بچه‌ها استفاده می‌شده است هر بچه که از پدر و مادر مسیحی به دنبا می‌آ‌ید برای آنکه مسیحی شود باید غسل تعمید بگیرد .این کار 40 روز بعد از تولد انجام  می شود و  حتما باید توسط کشیش انجام شود. آن مکان محل پخت نان مقدس بوده و هر یکشنبه نان مقدس را می پختند و به عنوان تبرک بین افراد تقسیم می کردند 

بناهای تاریخی ارومیه - قسمت دوم

بناهای تاریخی ارومیه - قسمت اول

خب سه طبق است پس قاعدتا 3 نفر اینجا باید مقبره داشته باشند؟  2طبقه هست ولی اون گنبد و طاق سومی یک حالت 2 جداره دارد آن بالا. مصالح این بنا همانطور که دیده می‌شود تا ارتفاع 3.60 متر سنگ‌های تراش دار خاکستری هست و از آن به بالا هم مصالح آجری هست. ما وقتی پایین را نگاه کردیم در پایین یک فضای خیلی کوچکی داریم و گنبدی را که تقریبا 2 متر از سطح زمین فاصله داشت بعد آمدیم طبقه بالا یک گنبد بزرگتر با فضای بیشتری را اینجا می‌بینیم و نقش و نگار هم اینجا ندارد؛ یعنی هیچ کتیبه‌ای را اینجا نمی‌بینیم و فضایی که نوشتاری باشد را اینجا نمی‌بینیم و فضای خیلی ساده هست و تابلوهایی را داریم تماشا می‌کنیم که مرتبط با استان آذربایجان غربی هست. خب آن پایین که فضا خیلی کوچک بود و اتاق کوچک با سقف تقریبا 2 متر را داشتیم و این فضا بزرگتر هست.

در مورد اینکه این فضا چرا اینقدر ساده هست توضیح میدهید؟

سازه های دوره سلجوقی نقوش هندسی معماری ساده و ارتفاع های کمتر از بناهای یادبود دوره ایلخانی را داشتند. این مقبره هم چون بیرون از حصار و باروی تاریخی شهر ارومیه قرار گرفته بوده یعنی در واقع ما دویست سیصد متر از حصار تاریخی ارومیه بیرون هستیم و این مقبره هم بیرون از حصار تاریخی ارومیه ساخته شده است. الان در مرکزیت شهره؟ بله.

این بنا چی بوده است؟

این بنا چون به طرف جنوب و جنوب غرب ساخته شده است یک کتیبه گچبری به صورت محراب بوده و قسمت زیادی از این تخریب شده و کتیبه‌ای هم داشته که خوانده نمی‌شود ظاهرا و بیش از دو سه کلمه آن بیشتر خوانده نمی‌شود. در مورد گنبد هم که فرمودید ارتفاع سردابه و فضای داخلیش به 2 متر می رسد ولی این اشکوب و این طبقه ارتفاعش شاید به بالای سه و نیم و چهار متر تا تیزه گنبد عرقچین آن می رسد. در مورد سیستم مقبره‌های دوره سلجوقی هم یک نکته‌ای وجود دارد که هم در این مقبره و هم گنبد سرخ مراغه و سایر مقبره‌هایی که شبیه و همدوره این مقبره بودند وجود دارد و آن هم طبقه‌هایی هست که ساخته می‌شدند طبقه پایین که الان شما فرمودید ارتفاع طبقه پایین بوده مشهور بوده به سردابه و طبقه بالای آن را می‌گفتند شیرونگاه یا مقبره که الان داخل آن هستیم که مقرنس سازی شده و طاق نماهایی که با گچ ساخته شده است. معماری و تزیین معماری خاصی هم در آن دیده نمیشود.

این فضایی که الان کنار من دارید تماشا می کنید نقش و نگارهایی هست که روی سنگ نقش بسته و در شهر نجف آباد اصفهان هم به مناطقی رفتیم که سنگ نگاره‌ها آنجا بودند و قدمتشان به 7 الی 8 هزار سال قبل برمیگشت و ما نقش و نگارهایی را بیشتر از حیوانات و حتی انسان روی سنگ‌ها می‌دیدیم که به وسیله سنگ تراشیده شده بود این نقاشی‌ها. اینجا هم دارید می بینید اما توضیح آقای الهی که برای من دادند این بود که این سنگ نگاره‌ها کپی هستند یعنی فضایی که اینجا به عنوان موزه سنگ داریم تماشا می‌کنیم کپی هستند از جاهای مختلف. سنگ نگاره ای که ما کنارش ایستادیم سنگ نگاره‌ای هست مربوط به دوره پیش از تاریخ که صحنه‌های شکار را روایت می‌کرده و این سنگ نگاره کپی از سنگ نگاره شهرستان مهاباد و منطقه خرهنجیران است که گرته برداری از آن سنگ نگاره انجام شده است.

این هم به هفت هشت هزار سال پیش برمیگردد؟

تاریخگذاری دقیق انجام نشده است ولی دوره عصر میانسنگی و پارینه سنگی دوره‌هایی بوده که به صورت متفاوت سنگ نگاره ها و نقوش صخره‌ای دیده شده است و بین بازه 20000 سال تا 8000 سال پیش از میلاد تلرانس دارد. این قوچ‌های سنگی که روی مقبره ها قرار می‌گرفتند از قبرستان های اطراف ارومیه به اینجا منتقل شدند برای حفاظت بهتر و پایه ستون هایی را می بینید که آن‌ها هم از بناهای تاریخی هست که اینها اصل هست. معمولا این سنگ قبرهایی که به صورت قوچ و نقوش صلیبی یا چلیپایی هم داخلش می‌بینیم مربوط به قبرستان مسیحی های شهرستان ارومیه بوده است.

بناهای تاریخی ارومیه - قسمت اول

به نام خدای مهربان. سلام به همسفرهای خوب و دوست­داشتنی خودم همراهان شبکه مستند سیما. همچنان همراه ما هستید در ایرانگردی. اینجا استان آذربایجان غربی و شهر ارومیه هست و سوژه گزارش امروز ما بناهای تاریخی این شهر زیبا است. اما جناب آقای الهی عزیز کارشناس میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری شهرستان ارومیه همراه و همسفر ما هستند و قراره چند بنای تاریخی را در این برنامه به ما معرفی کنند.

بناهای تاریخی

ما خیلی جا خوردیم و داشتیم دنبال 3 گنبد میگشتیم و وقتی اومدیم این استوانه را به ما نشان دادند. برای همین خیلی جا خوردیم. بله. عرض کنم خدمتتون که این برج مقبره که متعلق به دوره سلجوقی هست این اسم گذارای که برای برج‌ها انجام میشده وجه تسمیه آن با توجه به شاخصه‌های معماری بوده است و حالا وقتی اسم 3 گنبد می آید ما تصورمان بر این است که حالا 3 گنبدی هست که کنار هم هست ولی ممکن است این 3 تا گنبد روی هم نیز باشند. وجه تسمیه این مقبره بخش غالبش را به این دلیل گفتند که 3 تا اشکوب یا 3 تا گنبد روی هم ساخته شده است و گنبد بالایی هم آخریش پوشش عرقچین بالایی هست با خیز کم که می شود سومی.

خب. اینجا 3 گنبد هست دیگر. 3 گنبد اسمی هست که روی این بنای تاریخی گذاشته شده و توضیحاتی که آقای الهی در ابتدا برای ما دادند به این شکل هست که 3 تا گنبد روی هم ساخته شده و فضای تاریخی هست و می شود گفت چنین گنبدهایی را می‌توان در آذربایجان شرقی هم ببینیم مثل گنبد مراغه و کبود هست که یکی از آثار بسیار زیبای شهر مراغه هست که انها هم به شکل استوانه ای هست و گنبد سرخ هم هست.

در آذربایجان‌های شرقی و غربی گنبدها به این شکل استوانه ای هستند، درسته؟

همینطور که عرض کردم خدمت شما گنبد سرخ مراغه از اسمش پیداست و کسی که آن را ندیده شاید تصور بکند که با یک گنبدی که روی یک سازه‌ای قرار گرفته هست طرفه، در حالی که گنبد سرخ مراغه نیز تقریبا همین معماری را دارد به جز اینکه مقطع و پلان گنبد سرخ مراغه به صورت گرد نیست. به خاطر اینکه ما وقتی که مساجد جامع را میبینیم و یا حتی مساجد خیلی بزرگی که در شهرهای مختلف هستند گنبدهای عظیمی روی آن قرار گرفته است حالا ما گنبد سلطانیه که بزرگترین گنبد آجری جهان هم هست را در شهر سلطانیه رفتیم دیدیم و گنبد مسجد جامع اصفهان را رفتیم دیدیم برای همین گنبد تو ذهن من آن طوری شکل داده شده است.

مصالح این گنبدها چیه و تاریخ ساختش به کی برمیگردد و سازنده آن چه کسی بوده است و مقبره چه شخصی بوده است؟

مقبره 3 گنبد آنجوری که از کتیبه‌های خط کوفی مقابل نمای شمالی دیده میشود که ورودی مقبره سه گنبد هم از داخل این نما هست معماری این بنا که در دوره سلجوقی ساخته شده است شخصی بوده به نام منصور ابن موسی که برای حکمرانان سلسله سلجوقی ساخته شده است. در کتیبه‌ای که با سنگ‌های تراش ساخته شده است که دور همین مشاهده می‌کنید اسمی از شخصی به نام ششقات مظفری برده شده که به احتمال قریب به یقین از حکمرانان سلسله سلجوقی بوده و این مقبره به ایشان یا یکی از نزدیکان وی منتصب می‌شود. سندی نیست که قطعا مال ایشان یا نزدیکانش بوده ولی در کتاب‌های تاریخی که کارشناسان مطالعه کردند این مقبره به ششقات مظفری که از حکمرانان محلی دوره سلجوقی بوده است تعلق داشته است. سنگ مقبره‌ای داخل نیست؟ نه سنگ مقبره‌ای باقی نمانده است.

معمارش چه شخص بوده است؟

منصور ابن موسی همینطور که عرض کردم . نکته جالب که از کتیبه خوانده شده این است که ایشان قبل از اینکه بنا به اتمام برسد فوت می‌کنند و کلمه رحمه الله در دومین جایی که اسمشون استفاده شده درپشت اسمشان دیده می‌شود.

ادامه این مطلب را در قسمت دوم بخوانید.

دریاچه ارومیه - قسمت دوم

قسمت اول دریاچه ارومیه

اب دریاچه از باران تهیه میشود و 13 رودخانه مهم و بزرگ هستند و 95 درصد اب دریاچه را تامین میکنند و عمده این آب از استان آذربایجان غربی تامین میشود 85 درصد اب از اذربایجان غربی و 15 درصد از اذربایچان شرقی تامین میشود. این رودخانه ها اب شیرین هستند چرا اینجا اینقدر غلظت اب زیاد است. با توجه به اینکه ما کوه نمکی داریم در دریاچه ارومیه و هرچه این اب بیشتر شود این نمک ها حل میشوند و غلظت نمک را پایین تر میبرند. ما الان روی کوه نمک ایستادیم

برامون میگین به چه شکلی دریاچه را میشود احیا کرد؟

شاید یکی از دلایل کمتر شدن تراز آب دریاچه عوامل انسانی بوده است چون رودخانه‌هایی که در مسیر دریاچه ارومیه قرار گرفتند استفاده‌های فراوان مردم انجا از رودخانه‌ها بوده و برنامه‌ریزی‌های نامناسب و افزایش مصرف اب از ابریز دریاچه توسط مردم وکشاورزان بوده است شاید 92 درصد اب مورد مصرف کشاورزی است و از طرفی به خاطر افزایش دمای منطقه تبخیر آب هم بیشتر شده.

خود دریاچه چشمه‌ای ندارد؟

چشمه زمانی میتواند در دریاچه وجود داشته باشد که سطح تراز اب زیر زمینی بیاید بالا و چون الان سطح اب زیر زمینی رفته پایین لذا امکانی برای جوشیدن چشمه وجود ندارد. موضوع احیای دریاچه ارومیه مهم است و توسط رئیس جمهور مطرح شده. این دریاچه برای کشور و کشورهای همسایه مهم و حیاتی است. کشور ایران در منطقه خشک و نیمه خشک واقع شده است و حجم منابع ابی پایین‌تر است و اگر ما به درستی مصرف نکنیم و مدیریت نکنیم رفته رفته سطح آن کاهش می‌یابد و مردم با مشکل مواجه می‌شوند.

استان آذربایجان بعد از خوزستان دومین کشور پر آب کشور است. اگر این بلا سر دریاچه ارومیه بیاید ما در کشور های کویری مثل یزد واصفهان و بخشی از فارس و خراسان چه اتفاقی می‌افتد .لذا دریاچه ارومیه به عنوان پایلوت برای مطالعه مطرح شده و آقای رئیس جمهور در  امین جلسه هیئت دولتشان این موضوع را مطرح کردند و جلسه و ستاد احیا ایجاد شد. امیدواریم اتفاق خوبی بیفتد و این دریاچه به زودی زود احیا شود. دریاچه ارومیه یکی از جاذبه‌های مهم استان آذربایجان است و خوشبختانه هنوز پابرجاست و میتوان امد و لذت برد از این آن.

از جاذبه های دیدنی و گردشگری بگویید؟

علاوه بر دریاچه ارومیه آبشارهای زیبا مثلا دریاچه مارمیشو دریاچه سد شهرچای ارومیه در اطراف شهر تفرجگاه‌هایی داریم مثلا تفرجگاه بند  باغات امامزاده در مسیر جاده گلبان دهکده چیچست را داریم .در داخل شهر بازدید از بازارچه قدیمی شهر ارومیه و بازدید کلیسا ننه مریم و کلیسا سیر ارومیه و مسجد جامع و موزه ارومیه. تقاضا میکنم از مردم عزیزمان که به ارومیه تشریف بیاورند اقدامات خوبی در شهر ارومیه اتفاق افتاده است. تشکر و قدر دانی میکنم. من خودم خاطره‌ای از دریاچه دارم اینکه در سال 78 وقتی از تبریز به ارومیه امدیم با لنج امدیم اما الان پل هست و راحت‌تر است. شما بینندگان را به خدا میسپارم، تا فردا و سوژه دیگر شما را به خدا میسپارم.