تبریز کجا بریم

مجری: با نام و یاد خدای بزرگ و مهربان عرض سلام و ادب و احترام خدمت شما بینندگان عزیز برنامه همسفر. همراه ما هستید در ایرانگردی. اینجا شهر زیبای تبریز هست. و ما داریم جاذبه های دیدنی‌‌اش را به شما معرفی میکنیم . خانه ای که الان در آن قرار گرفته‌ایم به نام خانه امیر نظام گروسی است یا موزه قاجار و خانم غیبی کارشناس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهر تبریز  که قرار است از این مجموعه برایمان بگویند . سلام و علیک  شما را با بینندگان همسفر می‌شنویم .

خانم غیبی: سلام عرض می کنم بهترین سلامها گرم ترین سلامها  را خدمت همه بینندگان برنامه همسفر  تقدیم می‌کنم و خوشحال هستم که  از راه دور از تبریز محضر شما برای معرفی یکی از زیباترین و منحصر به فرد ترین خانه های دوره قاجاریه عصر ناصرالدین شاه خدمتتون خواهم بود.

 مجری: بله خانم غیبی حیاط بسیار بزرگ و زیبایی را داریم می‌بینیم و‌ جوی آب و معماری غنی‌ای که اینجا حاکم است. برای ما توضیح دهید که این خانه مربوط به کدام شخصیت است؟ و از معماریش بگویید و این که  آیا این محوطه حیاط اولیه یا بیرونی  این خانه بوده یا بعدها الحاق شده است به این خانه ؟

خانم غیبی: بله خواهش می کنم . ما در محضرتون هستیم در  حیاط بیرونی خانه امیرنظام گروسی که از  شخصیت های کاردان و شایسته و پیشکار ایالت آذربایجان در دوره ناصرالدین شاه است اینجا یکی از خانه هایی است که به سال ۱۲۹۸برای میزبانی مهمانانی که از تهران به عنوان اعیان و اشراف در تردد بودند در دارالسلطنه تبریز برای میزبانی آنها آقای امیر نظام گروسی پیشکار و بالاترین مقام دوره ناصرالدین شاه در ایالت بودند جهت رتق و فتق امورات حکومتی یک عمارت حکومتی را بنا کردند بله در حیاط بیرونی هستیم که وسط حوض و اطراف باغچه.  سبک معماری به سبک معماری دوره قاجاریه است که دارای دو طبقه و یک حوض خانه۱۵۰۰ مترمربع با اتاقهای گوشواره ای شاه نشین، پنجره‌های ارسی دو جداره با چهار رنگ اصلی طبیعت و رنگهایی که هر کدام یک خاصیت ویژه ای داشتند. تنبیها  جداگانه راه‌پله‌ها جداگانه برای ورود و خروج و تردد اعیان و اشراف بوده است.

 

مجری: خانم غیبی مساحت این خانه چقدر بوده؟

خانم غیبی: ۱۵۰۰ متر مربع با اتاق های گوشواره ای  در دو ضلع غربی و شرقی و خب اتاقی که به عنوان تنبی یا شاه نشین محل سرو غذا بوده است اتاق های گوشواره ای جهت قرار دادن ساکهای مسافران در این اتاقها.

مجری: تناقضی که در معماری این خانه با جاهای دیگر در دوره قاجار می بینم حیات غیرمشجر یعنی درختانی را من در این هیات نمیبینم حالا درختچه‌هایی که مشخص است تازه کاشته شده اند ولی درخت هایی که قدمت داشته باشند را نمی بینیم اینجا باغ نبوده؟

 خانم غیبی: از آنجایی که شهر تبریز برای داشتن باغ های بسیار سر سبز معروف بوده به احتمال خیلی زیاد و نزدیک به یقین اینجا خوب چرا امکان وجود درخت هایی که به صورت باغ باشه وجود دارد.

مجری: پشت این مجرا هم حیاط باز می‌بینیم  داخل عمارت است دیگر؟

خانم غیبی: بله حیاط اندرونی ما با توجه به فرهنگی که در دوره قاجاریه داریم از لحاظ وجود مسئله محرم و نامحرم که خیلی مقید بودن مسئله حجاب کاملی که از این دوره در چادرهای قجری ما می‌بینیم  که کمربندی داشتند که به کمر بسته می شده نقابی که زنان در این دوره داشته اندو ورودی هایی که برای خانمها زنانه  و مردانه جدا بوده خب نشان می‌دهد که خب حیاط اندرونی بیشتر مختصر استفاده خانم ها بوده است. طی اسناد و عکس هایی که ما از این دوره داریم خب نشان می‌دهد که بیشتر خانم‌ها در این حیاط اندرونی و بناها و اتاق‌هایی که هست  سکونت داشتند و احتمال می‌رود که محل زندگی عائله آقای امیر نظام گروسی باشد حیاط اندرونی .

مجری: خیلی ممنون. تشکر از توضیحاتی که درباره مجموعه خانه امیرنظام گروسی دادید اما فضایی که ما در آن قرار گرفته ایم تبدیل به موزه قاجاریه شده است که البته طبقه فوقانی آن در دست تعمیر است و دارند مرمت می کنند و طبقه زیر آن مجموعه ای از موزه است و وسایلی که مربوط می‌شود به دوره عصر قاجار همسفر ما باشید تا با این مجموعه نفیس بهتر  وبیشتر  آشنا شویم.

...ما الان در قسمت زیرزمین موزه قاجار هستیم و فضای را داریم تجربه می کنیم که بیشتر به موزه مردم شناسی شبیه است یعنی ما لباس‌هایی که مربوط به دوران قدیم است و همینطور زندگی عشایری که در اطراف شهر تبریز زندگی می کردند رل در این غرفه می توانیم ببینیم علاوه بر آن معماری خیلی خاصی هم دارد این مجموعه ولی دوتا چیزی که من اینجا میبینم و سنخیت زیادی با آثار تاریخی ندارد را می‌خواهیم خانم غیبی برای ما توضیح بدهند این کفپوش ها جدید است و اصلاً فضای قدیمی را اینجا احساس نمی‌کنیم خانم غیبی برای ما بگویید که چرا این ساختمان به این شکل است در این قسمت زیرزمین اش و برای ما در مورد اشیایی که اینجا هستند توضیح دهید؟

خانم غیبی: ما در ضلع غربی حوضخانه در طبقه زیرزمین خانه آقای امیرنظام گروسی در غرفه ای که به نام عشایر و لباس است خدمت شما هستیم با توجه به احتیاجی که برای معرفی سلسله قاجار وجود داشته از این‌رو غرفه ای را به نام عشایر و لباس ترتیب دادیم که لباس های محلی این طایفه طرز زندگیشان و اسباب زندگی شان حالا دیگ و سماور و  سربندها دستبندها یا ارسی ها و کفش های مخصوص لباسهای شلیته این دوره و در کل چیزهایی که الان به نام طباق یا تخته های بزرگی بودند که در مراسم خودشان وسایل را روی آن می چیدند و در مراسم شادی های شان داماد برای عروس و عروس برای داماد طبق، وسایلی مثل حنا و میوه و برای بزرگداشت و ارزش دادن برای عروس و داماد برده می‌شد در این غرفه هست.

مجری: ورنی و زیلو و گلیم را اینجا می‌بینیم.

خانم غیبی: بله ورنی  و گلیم و پشتی ها پارچه های مختص که الان در اسکو با کار دست زنان زده می شود نمونه ای از روسری هایی که خیلی زیبا در ویترین ها و غرفه ها مشاهده میفرمایید نمونه ای از همان البسه ها و مسائلی هستند که در دوره قاجار در این دوره  مورد صحبت ما مورد استفاده قرار بوده.

مجری: الان هم مورد استفاده هست این لباس ها یا دیگه منسوخ  شده ؟

خانم غیبی: بله بله هست الان ما طایفه شاهسون ها را داریم در قسمت اردبیل ورزقان کلیبر که این لباس‌های سنتی مخصوصاً در اردبیل خیلی کاربرد دارد روسری هایی که مشاهده میکنید در اسکو با عنوان صنایع دستی و خیلی هم استقبال می‌شود چون روسری های بزرگی هستند و کار دست است چاپ دست هستند.

 مجری: بسیار عالی غرفه بعدی که می‌خواهید معرفی کنید چه غرفه ای است ؟

خانم غیبی: اگر اجازه بفرمایید اوج زیبایی این بنا در حوض خانه است یک حوض هشت پر که نقطه ثقل این است بنا هم در حوض خانه است روی چهار تا بنا ایستاده این غرفه بسیار زیبا که غرفه رجال و فرامین است در خدمت باشیم

مجری بفرمایید:خواهش میکنم...

...ما الان در حوضخانه هستیم و  مرکز زیرزمین یا خانه یا موزه قاجار که فضای بسیار زیبایی است با معماری خاص خودش خانم غریبی برای ما توضیح دهید که معماری این قسمت به چه شکلی است ستونهایی که دارم میبینم سنگی است و فضای زیبایی دارد در عین اینکه بسیار هم ساده است و هیچ نقاشی و گچ بری وفضای خاصی را اینجا نمی بینیم ؟

خانم غیبی: بله خواهش می کنم اوج زیبایی این بنا در حوض خانه است با یک سقف گنبدی شکل و حوض هشت پر با پنجره هایی که رو در روی هم در تابستان و زمستان کاربری‌های خاصی داشته. این حوضخانه با توجه به تمول و ثروت صاحب خانه، حوضش بسته به همان ثروتی که داشته یا جایگاه و ارزشی که در آن دوره داشته به تناسب آن تعداد پره ‌هایش فرق می‌کند مردم عادی در این دوره حوض های دایره ای داشتند که از لحاظ استحکام خیلی بالا بوده ولی مردانی که صاحبان و مالکانی که صاحب مقام و منصب و ثروت بودند بسته به همان تعداد پنجره های شاه نشین یا تنبی ها شون با حوضخانه تعداد پره هایشان زیادتر می شده است .

مجری: اینجا هشتپر است؟

 خانم غیبی: اینجا هشتپر است و پنجره های شاه نشین طبقه بالا که در برخی خانه ها پنج در هستند برخی ۷ در. این پنجره ها تعدادشان را بشمارید ما در قسمت شاه نشین هفت در  داریم که نشان از جلال و جبروت آقای امیر نظام گروسی صاحب و مالک خانه را می رساند. حوضخانه همانطور که مستحضر هستید منطقه آذربایجان از همان ابتدا زمستانهای بسیار سوزناکی داشته که باعث قطع شدن یا یخ  بستن آب ها در زمستان میشده. این حوضخانه در زمستان با چیدن گلهای شمعدانی دور حوضخانه ها یا استفاده از آب این حوض در زمستان یک نوع کاربری داشته با توجه به اینکه خب هوای معتدلی ایجاد می کرده. در این طبقه در تابستان‌ هم به‌موقع مخصوصاً دم ظهر که دم می کرده با باز کردن پنجره‌های رودررو  یک نسیم خنکی می پیچیده و باد ایجاد می‌شده و مخصوصاً نکته مهم این که نقطه ثقل این بنا حوضخانه است. کل بنا روی چهار تا ستون ایستاده است که با هنرمندی عزیزان متخصص ما، بازهم با حفظ همان ویژگی ها این  آجرکاری ها صورت گرفته است. با پیچیدن جالب هست که انعکاس صدا را دارد این سقف گنبدی شکل. یعنی با توجه به پیچیدن صدای آب که در حوض جاری بوده حالت مدیتیشن به اتاق های اطراف، که هم صدای آب می پیچیده و هم حالت خنکی که عرض کردم

مجری: ما در کنار ویترین هایی که دور تا دور دیوار حوضخانه تماشا میکنیم اسنادی را می‌بینیم این اسناد مربوط به چه دوره ای است و شامل چه مطالبی است؟

 خانم غیبی بله غرفه رجال  و فرامین در حوض خانه ترتیب داده شده است رجال و فرامین از همان شش بزرگمردی  که در این حوضخانه قرار داده شده وجه تسمیه اش گرفته شده ولی فرامین و دستورات و دستخط هایی که ما از این دوره داریم در خطاب به  مستشارالدوله میرزا یوسف خان چهره کاردان شایسته  و برجسته  دوره ناصرالدین شاه که راه نجات ایران را در داشتن قانون دانست میرزا یوسف خان مستشارالدوله که معرف حضورتان است اهل تبریز وجزو شخصیتهایی بوده که مقاله کلمه که همان قانون یک کلمه در قانون است راه نجات ایران را در قانون دانست که ایشان خیلی سفر های بیشماری داشته و به عنوان فردی که درفرانسه بیشترین مدت  عمر خود را گذراند در کشورهای اروپایی دید که این کشورها دارای یکسری چهارچوب سیستم و قانون و قانونمندی هستند. که مردم حق بهره‌برداری از حق خود را دارند. از این رو آمد و ۳۶ سال قبل از انقلاب مشروطه ، ۲۶ سال قبل از مرگ و ترور ناصرالدین شاه مقاله ای به نام «یک کلمه» را نوشت از این رو در بررسی تاریخ دوره قاجار اگر ما به ریشه‌های انقلاب مشروطه برگردیم چهره مستشارالدوله را می‌بینیم که از رجال برجسته دوران ناصرالدین شاه بشمار می آید.

... مادر ضلع شرقی حوضخانه قرار داریم با ۴ اتاق گوشواره ای و دو کریدور . از یک قسمت متصل به اندرونی و از در دیگر متصل به حیاط بیرونی است. غرفه  هایی که در این قسمت  است شامل  غرفه سنگ باروت اسلحه زنبورک و کریدوری که متصل به اتاق رجال و فرامین است. ما در این غرفه های مان به معرفی اشیایی که از سنگ، به صورت یکدست از سنگ یشم و مرمر و تفنگ هایی که به صورت ساچمه ای و باروتی است. باروت دان هایی که جهت نگهداری باروت از جنس چوب و چرم و فلز و پوست کدو تنبل که روی اینها اشکال مختلف شیر و خورشید نشان از آرم و نشان دوره قاجار است.  روی یک شمشیر مرصع کاری شده یا طلا کاری شده باز نقش های اسلمی شیر و خورشید را می‌بینیم که واقعا اوج زیبایی هنردر این دوره را هم می‌رساند.  یک مورد بسیار زیبایی که ما در این غرفه داریم زنبورک است که لازم میدانم اشاره کنم زنبورک نوعی وسیله جنگی بوده که روی شتر سوارمی‌کردند و برای بالا رفتن خورجینی زیر پا می‌گذاشتند و به فردی که  این وسیله را راه اندازی و شلیک می‌کرده زنبورکچی میگفتند برای اولین بار این وسیله توسط نادرشاه در نبرد کرنان مورد استفاده قرار گرفت مثل بقیه اسلحه های این دوره تیررس زیادی نداشته و در دوره تقریبا فتحعلی شاه و آقامحمدخان کاربرد داشته  تا دوره محمد شاه که استفاده از این وسیله با آمدن اسلحه های دیگری که خب عباس میرزا کارخانه های اسلحه سازی در خوی گذاشته بود  تقریبا کمرنگ تر می شود استفاده از این وسیله و از دوره مشروطه به بعد کلا برچیده میشود.

طی صحبتهایی که خدمتتون عرض کردم شهر تبریز را در معرفی این بنا عرض کردم که شهر تبریز اهمیت دارالسلطنه ای داشته ولی ولیعهد ها پس از مرگ پادشاهان ار تبریز راهی تهران میشدند به علت فاصله بسیار زیادی که از شمالغرب کشور که تبریز واقع شده بود تا تهران وجود داشت ولیعهدها و شاهزاده ها  یکبار در تبریز تاج گذاری میکردند برای اینکه مدعیان سلطنت نتوانند بر تخت سلطنت بنشینند و بار دوم در کاخ گلستان در همان قسمتی که برای این منظور در قسمتی که تخت مرمر وجود داشته تاج گذاری انجام میگرفته. از  این رو ما در غرفه سنگ همین مخصوصا تاج گذاری مظفرالدین شاه که یکبار در تبریز انجام گرفت سنگ نوشته‌هایی روی سنگ یکدست  مرمر انجام گرفته و باز سازی شهر تبریز که مستحضر هستید شهر تبریز سه دوره زلزله بسیار  وحشتناک داشته  224 هجری قمری و 343 هجری قمری  و 1093 هجری قمری که آخرین سال حکومت کریم خان زند بوده باز سازی های کلی که طی این سالها انجام گرفت باز یک نوشته ای برای احیا شدن شهر تبریز در غرفه سنگ ما مشاهده خواهید کرد . وسیله دیگر ما یک عصایی هست  به شکل ماهی با سر سوت  که از سنگ است و میتوانید غرفه سنگ  مشاهده بفرمایید . تشکر میکنم از تمام عزیزانی که ما را در این غرفه همراهی کردند. بخدا میسپارم . ممنونم

مجری: اینجا حیاط اندورنی خانه امیر نظام گروسی  هست یا همان موزه قاجار و فضایی که شما مشاهده میکنید و الان هم دردست تعمیر هست یک فضای بکر است و البته اینجا باغچه ها زیباتر و قشنگ تر هستند. این فضا بهرحال گوشه ای از معماری غنی شهر تبریز هست و همانطور که اشاره شد در قسمت بالا و شاه نشین الان در دست تعمیر هست و اشیای آن به خزانه رفته تا ان شالله بزودی اشیا به اینجا برگردند و موزه فعالیت خود را ادامه بدهد. این هم از سوژه و گزارش امروزمان که تقدیم نگاه مهربان شما بینندگان عزیز شد . تا فردا و سوژه دیگر شما عزیزان بیننده را به خدای بزرگ و مهربان میسپاریم. 300085 را فراموش نکنید . انتقاد و پیشنهاد و حتی اگر دعوتی دارید مارا مطلع کنید . همینطور میتوانید به سایت شبکه مراجعه کرده و برنامه های قبلی را تماشا کنید . تا فردا و سوژه دیگر خدا نگهدار...